Jak Szwedzi Szczecin na zawsze stracili. Chociaż koniec końców nie tak za darmo
W sierpniu 1713 roku rozpoczęło się oblężenie szwedzkiego Szczecina, zakończone kapitulacją miasta jesienią tego roku. Nowy właściciel szybko zamienił miasto w twierdzę.
Musimy zacząć od tego, że na początku XVIII wieku wschodnią częścią Europy wstrząsnął konflikt na niespotykaną skalę. Była to Wielka Wojna Północna. Przez ponad dwadzieścia lat Szwecja walczyła z koalicją państw. Walki toczyły się także na Pomorzu Szwedzkim, które obejmowało m.in. Szczecin i wyspy: Rugię, Wolin i Uznam.
- Karol XII władca Szwecji, w wieku 18 lat, podobnie jak jego dziadowie, rzucił wyzwanie ówczesnemu porządkowi. Ambitny władca zmieniał oblicze Europy w latach wojny północnej. Konflikt na przestrzeni lat 1700-1721 objął Saksonię, Rzeczpospolitą oraz Rosję. Przebieg wyznaczał zarówno triumf króla w Saksonii, gdzie w Dreźnie spotkał Augusta Mocnego, który biernie oczekiwał wyniku wyprawy Szwedów na Rosję, gdzie sprzymierzeni z Kozakami Mazepy ponieśli klęskę w bitwie pod Połtawą w 1709 roku - mówi dr Jakub Ciechanowski, historyk.
- Zwycięstwo cara Piotra Wielkiego dało powód do przechylenia szali na rzecz Wettynów, którzy po opuszczeniu kraju przez Stanisława Leszczyńskiego, przybyli do Polski. Przegrana kosztowała Szwecję około 30 tysięcy poległych. Karol XII nie doczekał zawarcia traktatu pokojowego. Zmarł w 1719 r. Jego oponent, car Piotr I, dowiedziawszy się o śmieci przeciwnika ogłosił tygodniową żałobę. W Szwecji nie zdobyto się na podobny gest.
Zdobycie Szczecina nie było łatwe. Armia rosyjska przystąpiła do oblężenia Szczecina w maju 1712 roku, pod koniec roku odstąpiła od Szczecina z powodu niepowodzeń wojsk na innych kierunkach.
Decydujące było kolejne oblężenie. Rosjanie powrócili pod miasto w sierpniu 1713 roku, wzmocnieni saskimi posiłkami. W tym czasie garnizonem szwedzkim dowodził Johan August Meijerfeldt, który był równiez gubernatorem Pomorza Szwedzkiego.
To on zdecydował się na rokowania z przedstawicielami Prus. 2 października Szwedzi poddali miasto. Do Szczecina weszły wojska pruskie i miały tak stać nieprzerwanie aż do początków XIX wieku.
- Ceną końca wojny była m.in. przyszłość Pomorza i Szczecina, które w 1720 r. Szwedzi scedowali na rzecz Prus. Podobny los dotyczył Estonii oraz Inflant, które przejęła Rosja. Rok 1721 roku, kiedy ostatecznie zawarto traktat z Nystadt wyznacza koniec wojny północnej oraz początek końca szwedzkiego snu o bałtyckim Mare Nostrum - dodaje Jakub Ciechanowski.
Pamiątkę po przejęciu miasta przez Prusy możemy oglądać do dziś. Na Bramie Portowej umieszczono tarczę z monogramem króla Fryderyka Wilhelma I, fundatora tego obiektu. To tablica ze złoconym napisem w języku łacińskim, który informuje o prawach państwa pruskiego do Pomorza i Szczecina.
Tyle że wynika z niej, że Fryderyk Wilhelm w 1719 r. kupił Szczecin od Szwedów za dwa miliony talarów.
Pięć lat później Prusacy zaczęli fortyfikować miasto. Projektantem obwarowań był podpułkownik Gerhard Cornelius von Wallrave, główny projektant rozbudowy twierdzy kłodzkiej, jak i innych ważnych twierdz i umocnień - w Szczecinie, Nysie, Brzegu, Głogowie, Koźlu i Świdnicy.
Kilkadziesiąt milionów cegieł
Budowę rozpoczęto w maju 1724 roku położeniem kamienia węgielnego przy Szańcu Północnym obok Bramy Panieńskiej. Prace nad głównymi umocnieniami trwały do 1740 roku.
Nadzór sprawować miał sam projektant, a jego zastępcą został Johann Gabriel de Prew. Co ciekawe, cegła była produkowana na miejscu i pozyskiwana z rozbiórki m.in. ze średniowiecznych murów Wolina oraz zamku i klasztoru w Jasienicy. Zużyto ich ponad 43 mln.
W oparciu o plany Holendra powstały fortyfikacje mające zabezpieczyć miasto przed ewentualnymi oblężeniami. Obok znacznie zmienionych i rozbudowanych umocnień szwedzkich wybudowano nowe wały i dzieła forteczne. Równocześnie z budową fortyfikacji pojawiły się nowe bramy.
Na miejscu przedbramia szwedzkiej Bramy Nowej, u wylotu ul. Szerokiej (ul. Wyszyńskiego), wybudowano Bramę Berlińską (obecnie Brama Portowa). Brama Królewska (Königstor, do 1806 roku Anklamska Anklamer Tor), zbudowana u wylotu ul. Małej Tumskiej (dziś ul. Mariacka), zastąpiła zburzoną w 1720 roku Bramę Młyńską.